"DÜNYA" VE UYDUSU "AY"
Eskiler neden Dünya'nın düz olduğunu düşünürlermiş ki? Ay tutulması sırasında, Dünyanın Aya düşen gölgesinin çember şeklinde olması bile Dünyanın yuvarlak olduğunu göstermeğe yeterdi...
Ama, tabiatıyla bunu düşünebilmek için, önce merkezinde Güneşin, onun çevresinde gezegenlerin, gezegenlerin çevresinde ise kendi uydularının döndüğü bir "Güneş sistemini" kavramlaştırabilmek ve "Ay tutulmasını" cinlerle perilerle değil bir "doğa olayı" olarak açıklayabilmek gerekiyordu.
Dünya gezegeni (Terra), Güneş sisteminin içten dışa doğru üçüncü gezegenidir. 4.5 milyar yıl (4.5x109) kadar önce oluştuğu hesaplanıyor. Güneş sisteminde varlığını saptadığımız tek biyolojik yaşam yuvasıdır.
Hayallerimizde, kendimizi uzayın derinliklerine yol alan bir uzay gemisinde, fantastik serüvenlerin kahramanları olarak canlandırırız. Gerçekte, bizler hepimiz birer uzay yolcusuyuz. Gemimizin adı, Dünya Gezegeni... Uzayda, saatte
Ne var ki bu yolculuğu, çevremizdeki gök cisimlerinden bağımsız, kendi seçtiğimiz yönlerde değil; dev bir uçak içinde biteviye dönen bir sinek gibi, Güneş ve Gökada sistemimiz ile birlikte gerçekleştiriyoruz. Daha kendi gezegenimizin çekim alanından bile kurtulup bağımsız bir rota çizebilmemiz için, 11.18 km/sn'lik (ekvatorda) bir kaçış hızı üretebilmemiz gerekiyor.
Gezegenimizin hızla dönmesi ve erimiş nikel-demir çekirdeği sayesinde oluşturduğu manyetik alan, ve yoğun atmosferimiz de eklendiğinde, bizleri Güneş ve diğer yıldızlardan gelen zararlı ışınlardan koruyor. Uzayda serseri gezen göktaşlarına karşı da koruyor; bunların büyük çoğunluğu, hava tabakaları ile sürtünmeden dolayı, yüzeye düşemeden yanıp buhar oluyor... Burası bizim uzay gemimiz ve bildiğimiz tek yaşam yuvası...
Ve düşününüz ki, yol açtığımız çevre sorunları ve kaynaklarınımızı hesapsız harcamamız sonucunda, kendi yaşam yuvasını yok eden farelerden farkımız yok...
Gezegenimiz, Kuzey ve Güney kutuplarını birleştiren eksen çevresinde 23 saat 56 dakika 4.09 saniyede döner... Güneşin çevresinde, saniyede ortalama yaklaşık
Dünya gezegeninin doğal tek uydusu Ay'dır. Ay, Dünyanın çevresindeki bir turunu 271/3 günde tamamlar. Kuzey kutbundan bakıldığında, Dünyanın ve Ayın kendi eksenleri çevresindeki dönüşü saatin ters yönündedir.
Dünyanın ekseni, Güneş çevresindeki yörüngesine göre 23.5 (tam olarak: 23.45) derece eğiktir. Mevsimler bu sayede oluşur...
Dünya-Ay düzlemi de, Dünya-Güneş düzlemine göre yaklaşık 5 derece eğiktir; öyle olmasaydı her ay mutlaka bir kez ay tutulması oluşurdu...
Dünya gezegeninin yarıçapı ekvatorda
Gezegenimizin ortalama yoğunluk olarak dev Satürn veya Jüpiter'in üstünde olması çok doğal: Biz ayağımızı sağlam kayalara basıyor, gemilerimiz denizler üstünde yol alıyor iken, o dev gezegenler ise büyük ölçüde gaz bulutlarından oluşuyor... Unutmayalım: Evrende bildiğimiz tür teknolojik uygarlıkların oluşması için ilk koşul, birilerinin sağlam bir zemin üzerinde "ayakları" üstünde doğrulup, "ellerinin" serbest kalabilmesi...
Soluduğumuz havanın yaklaşık %21'i oksijen, %78'i azot olup, diğer gazların toplamı geri kalan %1'i oluşturur... (Kimi kaynaklarda, son iki değer, yaklaşık %77 ve %2 olarak verilmektedir.) Oksijenin hemen tamamı canlı organizmaların ürünüdür.
Dünyanın "Hill" alanı
Ay, Dünya'dan yaklaşık 234 bin mil (376 bin kilometre) uzaklıktadır. Ayın yerçekimi Dünyanın altıda biri kadardır. Dolayısıyla, Dünyada 95 kilo ağırlığında olan bendeniz, Ay yüzeyinde 18 kiloya düşer, panterler gibi sıçrayabilir, ceylanlar gibi zıplayabilirdim...
Ayın kütlesi, Dünyanın seksende biri kadardır... Dünya ve Ay'ın birbirleri üzerinde yerçekimi etkileri vardır. Tabiatıyla, Ayın Dünyanın kendisine bakan yakın yüzündeki çekim etkisi, o sırada arkada kalan yüzüne göre daha fazladır. Bu çekim karalar üzerinde farkedilebilir pek bir etki göstermez; ama okyanuslar ve denizler Aya doğru yaklaşık 60-
Ay Dünyanın çevresinde saniyede yaklaşık
Gerek kendi ekseni çevresindeki dönüşünü, gerekse Dünya çevresindeki yörüngesini -- her ikisini de -- 27.3 günde tamamladığı için, Ayın Dünyamıza daima aynı yüzü dönüktür...
Ayı, Güneşten yansıttığı ışık dolayısıyla görebiliyoruz. Dolayısıyla hilalden dolunaya ve yeniden hilale değişimler, Ay'ın Güneş ve Dünyaya göre olan konumundan kaynaklanmaktadır...
Bir takvim ayı içinde iki kez dolunay durumu kabaca 23/4 yılda bir ortaya çıkar.
GÜNEŞ
Bir yıldız olarak, Güneşimiz, kütle, büyüklük, ısı, vb. açısından, gökadamızda ortalama ve sıradan bir yıldızdır. Bu grup yıldızlar "sarı cüceler" sınıfında yer alır.
Yaşının 4.6 milyar yıl olduğu, bir aksilikle süpernova haline filan dönüşmezse bir beş milyar yıl kadar daha parlamağa devam edeceği hesaplanmaktadır!...
Çekirdek ısısının 15 milyon derece santigrad olduğu düşünülmektedir!! Burada hidrojen füzyonu ile helyum oluşurken, sürecin oluşturduğu enerji, atomaltı parçacıklarla çarpışa çarpışa çetin bir yolculuktan sonra yüzeye ulaşır ve bu cehennem fırınını sonunda terkeder; çevreye ısı ve ışık şeklinde yayılır.
Güneşimiz, Güneş sistemi toplam kütlesinin %99.86'ını oluşturur. Başka bir deyişle, dev gezegen Jüpiter dahil, gezegenler, astroidler, vb. hep birlikte sistemdeki toplam kütlenin yalnızca %0.14'ünü oluşturuyor.
Güneş'ten bize ulaşan enerji, aslında binlerce yıl öncesinden bu yıldızın çekirdek bölgesinden yola çıkmış olan enerjidir. Bu sürenin tamamına yakınını, Güneşi oluşturan yoğun atomların arasından geçerken harcamış, Güneş'i terkettikten sonra yalnızca sekiz dakika içinde bize ulaşmıştır...
Güneş lekelerinin koyu renkli görülmesinin nedeni, çevrelerindeki alanlara göre ısının daha düşük olmasıdır. Güneş ortalaması olan 5800 santigrad ısıya karşılık, güneş lekelerindeki ısı 3800 santigrad derecededir... Güneş lekeleri 11 yıl döngülük bir enerji salınım örüntüsü izlerler.
Güneşin, Pluto gezegeninden, Dünyadakine kıyasla 1600 kez daha sönük görüneceği hesaplanmaktadır.
Çoğu eski uygarlıklarda insanlar Güneşe Tanrı olarak tapmış; güneş tutulmasını Tanrının öfkesi olarak yorumlamışlardır. Bu öfkeden sakınmak amacıyla da dua ve kurban verme ritüellerine yönelmişlerdir.
Bugün bile, bizim ülkemizde halk arasında, ay tutulmasının öteki milletlere, güneş tutulmasının ise Türklere uğursuzluk getireceği inancı yaygındır.