1)NOKTA (.):
a)Tamamlanmış cümle sonlarında kullanılır:
*Gözlerin gözlerime değince felaketim
olurdu ,ağlardım.
*Beni sevmiyordun,bilirdim.
b)Kısaltmalardan sonra kullanılır:
*
vb.
*Prof.
*Dr. *Cad.
*Alm. *Ar.
İng.
c)Sıra gösteren rakamlardan sonra “-inci”
eki yerine kullanılır.
*Senin çocuk 1. sınıfta mı okuyor.
*Dün 25. yaşıma bastım.
d)Tarihlerin
yazılışında gün,ay ve yılı gösteren sayıları birbirinden ayırmak için konur:
*21.03.1978
*29.X.1925
e)Saat ve dakika gösteren sayıları
birbirinden ayırmak için konur:
*Yarın 08.45’te gideceğim.
2)VİRGÜL (,):
a)Yazıda sıralanan eş görevli sözcükler ya
da söz gruplarını ayırmada kullanılır:
*O kitabı aradım , buldum.
*Fırat,Dicle önemli nehirlerimizdendir.
*Kitabı açtı ,birkaç sayfa çevirdi , yüksek
sesle okumaya başladı.
*Yakında yine bahar gelecek, ağaçlar çiçek
açacak ,kediler damlara çıkacak.
b)Anlama güç katmak için tekrarlanan sözler
arasına konur:
*Oğlunu , kadersiz oğlunu bir daha göğsüne
bastı.
*Akşam,yine akşam ,yine akşam
c)Hitaplardan sonra kullanılır:
*Sevgili
Kızım,
*Değerli Öğretmenim, *
Saygıdeğer Müdürüm,
d)Yüklemden uzak kalmış özneden sonra
konur:
*Ahmet Haşim, şiirde anlamın kapalı
olmasına ve musikiye önem vermiş bir şairimizdir.
*İşte bu adam, Türkiye’yi pislikten
kurtaracak tek adamdır.
*Tatlılar,kalorisi
fazla ;fakat vitamini az besinlerdir.
e)Cümlede vurgulanmak istenen ögelerden
sonra konur.
*Yarın,buraya geleceksin ve bu işi çabucak
bitireceksin.
f)Anlam karışıklığına meydan vermemek için adlaşmış sıfatlardan sonra
kullanılır:
*Genç, adama ters ters baktı.
*Hırsız, çocuğu kovaladı.
*Yaralı, kadının yüzüne bakıyordu.
*İhtiyar, adamın suratına tükürdü.
g)Bazı cümlelerde anlam karışıklığını
önlemek için kullanılır:
*Oku; adam ol baban gibi ,eşek olma.
*Siz de kazançlı çıkmak istiyorsanız benim
gibi, hanımları alışverişe gönderin.
ğ)Bir addan önce gelen zamirlerden sonra
kullanılır:
*O, şiiri niçin
ezberlememiş?
*O ,güzel günlerine yeniden
dönebilse.
*Bu, kadını bir daha görmemiş.
*Şu ,bahçeye dikilecekmiş.
h)Arasözlerin başında ve sonunda
kullanılır.
*Bu büyük komutanı, Atatürk’ü ,saygıyla
anıyoruz.
*Bu yöre, Sibirya ve çevresi,alabildiğine
soğuktur.
*Örnek olsun diye, örnek istemez ya,
söylüyorum.
*Bir kuş, bir çiçek, bir böcek ,ne bileyim
ben, her şey onun ilgisini çekiyordu.
*Ben de Ankara’da, o güzelim
başkentte, beş yıl kaldım.
I)Yazıda tırnak içine alınmamış aktarma
cümlelerin sonunda tırnak işareti yerine kullanılır:
*Minareyi çalan kılıfını hazırlar, diyordu.
*Artık sevmeyeceğim,dedi.
i)Cümle başında kullanılan
“evet,hayır,yok,yoo,peki,tamam,hayhay,olur,
haydi,elbette…” gibi sözcüklerden sonra
kullanılır:
*Hayır, bu işi
sevmedim.
*Evet, yarın sınavsınız. *Yoo,işte bunu yapamam, dedi.
3.NOKTALI VİRGÜL(;):
a)Birbirine bağlı olmakla birlikte her biri
kendi içinde bağımsız cümlelerin arasında kullanılır.Bu tip cümleler birbirini
açıklayan,güçlendiren ,biri diğerine örnek olan cümlelerdir.Bu kullanım
özellikle atasözlerinde
görülür.
*Yer üst üste iki kez sarsıldı; halk
korkuyla sokaklara fırladı.
*Kısa bir konuşma yaptı; dinleyiciler onu
uzun uzun alkışladı.
*Horoz ölür; gözü çöplükte kalır.
*Yalancının evi yanmış;kimse inanmamış
b)Virgülle ayrılmış sözleri ya da söz
gruplarını farklı sözlerden ya da söz gruplarından ayırmak için
konur.
*Sayısal derslerden matematiği,fiziği;
sözel derslerden Türkçeyi, coğrafyayı çok seviyorum.
*Ahmet Haşim, Cenap Şehabettin
sembolist; Tevfik Fikret
,Yahya Kemal
parnasyen şairlerdendir.
*Erkek çocuklara Ali,Murat,Serhat; kız
çocuklarına ise Yeşim,Senem,Serpil adları verilir.
c)Ögeleri arasına virgül konmuş sıralı
cümleleri ayırmada kullanılır:
*Sevinçten, heyecandan içim içime sığmıyor;
bağırmak,kahkahalar atmak,ağlamak istiyorum.
*At ölür, meydan kalır;yiğit ölür , şan
kalır.
*Kel ölür , sırma saçlı olur ; kör ölür ,
badem gözlü olur.
d)Önceki cümleye “fakat,oysa
,lakin,ancak,çünkü…” gibi bağlaçlarla bağlanan
cümlelerde bağlaçlardan önce kullanılır:
*Bu romanı inceledim ;fakat
pek beğendiğimi söyleyemem.
*Köye sen git;ancak orada çok fazla kalma.
*Kazanacağım ;çünkü çok çalışıyorum.
NOT: Noktalı virgül, yukarıda sayılan
bağlaçlardan önce kullanıldığı gibi bunların yerine de kullanılabilir.
*Bugün erken yatmalıyım;yarın sınav var.
*İşinle ne kadar küçük olursa olsun
ilgilen; hayattaki tek dayanağın odur.
*Sıkı giyinin ;dışarısı çok soğuk.
e)Öğeler arasında anlam karışıklığını
önlemek için kullanılır:
*Murat;Hasan ,Ali ve Osman’dan daha
çalışkanmış.
*Elma;armut,muz ve üzümden yararlıdır.
f)Özneden sonra virgüllerle ayrılan eş
görevli sözcükler varsa ,özne noktalı virgülle ayrılır.
*1.yeni grubunun en ünlü temsilcilerinden
olan Orhan Veli
; dili çok iyi kullanan ,okuyucuyu değişik bir romantizme sürükleyen , güçlü
bir şairdir.
Not: Noktalı virgülden ve virgülden sonra gelen sözcükler – özel
isim değil iseler- küçük harfle başlar.Diğer noktalama işaretlerinden sonra
gelen sözcükler büyük harfle başlar.
4.İKİ
NOKTA(:) :
a)Bir cümle veya sözcükten sonra yapılacak
açıklamalardan önce kullanılır.
*Şimdi herkes ona şöyle sesleniyordu:Atmaca
Kamil.
*Bence bu cinayetin iki nedeni
olabilir:Birincisi namus meselesi,ikincisi çıkar
kavgasıdır.
*Demokrasinin tek dayanağı vardır: O da
özgürlüktür.
b)Alıntı cümlelerden önce kullanılır.
*Bu sanatçının romanla ilgili şu sözünü
anmadan geçemeyeceğim:“Roman yol boyunca gezdirilen bir aynadır.”
*Hacı Bektaş-ı Veli:“Eline,beline,diline
sahip ol.” demiş.
b)Öykü ve romanlarda konuşma
çizgisinden önce kullanılır:
*Süleyman Çavuş:
---- Bırak açma o bahsi ,dedi .
Kooperatif katibi kaşlarını çattı:
---- Yoo, böyle deme Süleyman Çavuş.
Not:İki noktadan sonra yapılacak açıklama
bir cümle niteliğinde değilse küçük harfle başlar.
*En çok sevdiğim meyvelerden bazıları
şunlardır:muz,elma,portakal…
5.KESME İŞARETİ( ’):
a)Özel adlardan sonra gelen çekim eklerini
ayırmada kullanılır:
*Yakup Kadri’nin
Yaban’ı Kurtuluş Savaşı
dönemini anlatır.
b)Kısaltmalardan sonra gelen ekler kesme
işaretiyle ayrılır
*KKTC’yi her alanda destekliyoruz.
*Yarın ABD’ye gidecek.
NOT:Küçük harflerle yapılan kısaltmalara
getirilen eklerde kelimenin okunuşu;büyük harflerle yapılan kısaltmalara
getirilen eklerde kısaltmanın son harfinin okunuşu esas alınır.
*kg’dan
*PTT’ye
NOT:Sonunda nokta bulunan kısaltmalar,
kesme işaretiyle ayrılmaz.
* vb.leri
*mad.si
*Alm.dan *İng.yi
c)Her türlü rakamdan sonra gelen ekler
kesme işaretiyle ayrılır.
*36’nın ortak bölenleri nelerdir?
*Sen 9’uncu sınıfta mı okuyorsun?
UYARI: Özel isimler
yapım eki aldıklarında kesme işaretiyle ayrılmaz.Yapım ekinden
sonra gelen çekim ekleri de ayrılmaz.
*Ankaralıdan
*Konyalım
*Amerikalılar
*İslamcı
*Aligil
NOT:-ler eki –gil yapım ekinin yerini
tutarsa kesme işaretiyle ayrılmaz.
*Dün Alilere
gittim.
*Sınıftaki Ali’ler ayağa kalksın.
NOT:Özel adlar yerine kullanılan ‘o’ zamiri cümle içinde büyük
harfle yazılmaz ve kendisinden sonra gelen ekler kesme işaretiyle ayrılmaz.
*Ben onun ne kadar kibirli biri olduğunu
bilmez miyim?
d)Bazı sözcüklerde anlam karışıklığını
önlemek için kullanılır:
*Osmanlılarda kadı’nın önemli bir yeri
vardır.
*Pencereden kar’ı seyrediyorum.
e)Seslerin konuşma sırasında ya da şiirde
vezin gereği düştüğünü göstermek için kullanılır:
*N’apalım
*N’eylersin
*N’etsin *Vardı
m’ola sevdiğim yurduna
6.SORU İŞARETİ(?):
a)Soru bildiren cümle veya sözcüklerin
sonunda kullanılır, cümle sözde soru cümlesi de olsa yani karşıdan bir cevap
beklenmese de cümlenin sonuna soru işareti konur.
*Türk edebiyatının ilk yazılı belgesi
nedir? (cevap bekliyor:gerçek soru cümlesi)
*Bu havada dışarı mı çıkılır? (cevap
beklemiyor:sözde soru cümlesi)
*Böyle bir adama nasıl güvenirsin? (cevap
beklemiyor:sözde soru cümlesi)
*Seni hiç sevmez olur muyum? (cevap beklemiyor:sözde
soru cümlesi)
*Bu kitapları
ona mı vereceğim? (cevap bekliyor:gerçek soru cümlesi)
b)Kuşku duyulan bilgilerin yanına ya da
bilinmeyen bilgiler yerine parantez içinde konulur.
*Kayıkçı Kul Mustafa
(?-1658?) halk edebiyatımızın
destan
şairlerinden biridir.
*Karacaoğlan’ın
Güneydoğu Anadolu’da (?) yaşadığını söylüyor.
UYARI: İçinde soru sözcüğü olsa bile , bir cümle soru anlamı
taşımıyorsa sonuna soru işareti
konulmaz.
*Neden gittiğini
bilmiyoruz.
*Bana nasıl çalışacağımı söylemedin.
7.ÜNLEM(!):
a)Şaşma , korku, kızma ,heyecan,sevinme…
gibi duyguları dile getiren cümlelerin sonunda kullanılır:
*Dur,bir yanlışlık
yapmayalım!
*Git başımdan seni görmek istemiyorum!
*Eh, hayırlısı neyse o
olsun!
*Lanet olsun böylesi işe!
*Böyle maç olmaz
olsun!
*Yaşasın ,sınavı kazanmışım!
b)Küçümseme , yerme,alay etme amacıyla
parantez içinde kullanılır:
*Akla durgunluk verecek reklam
kampanyalarıyla büyük(!) sanatçılar
yaratılıyor.
*Bu kasabada onun ne kadar akıllı(!)
olduğunu bilmeyen mi var?
8.ÜÇ NOKTA(…):
a)Herhangi bir nedenle bitmemiş ya da
okuyucunun anlayışına bırakmak için bitirilmemiş cümlelerin sonuna konur.
*Şu bahar yağmurları bir gelse…
*Birdenbire karşımıza çıkıveren yeşillik
denizi…
*Karşı sahilde mor,fark olunmaz sisler
altındaki dağlar,korular, beyaz yalılar…Bunları seyretmek bana huzur veriyor.
b)Birtakım örnekler sayıldıktan sonra “vb”
anlamında kullanılır:
*Binanın tepesinden neler görünmüyordu
ki:caddeler,sokaklar,evler,insanlar…
*Bu köyün insanları
konukseverdir,alçakgönüllüdür,iyidir…
c)Söz arasında söylenmek istenmeyen sözler
yerine kullanılır:
*Şu … adamı gözüm görmese iyi olacak.
*Kılavuzu karga olanın burnu b…tan çıkmaz.
9.TIRNAK İŞARETİ( “… ”):
a)Aktarma söz ya da cümleler tırnak içinde
gösterilebilir.
*Sanatçının şu sözünü unutmamak
gerekir:“Gerçek uygarlık insanın yüreğinde değilse hiçbir yerde yoktur.”
b)Önemi belirtilmek istenen sözcükler ,
terimler tırnak içinde gösterilir.
* “Bayrak” bir ulusun bağımsızlığını
simgeler.
*Günümüzün en önemli sorunlarından biri de
“çevre
kirliliği”dir.
c)Yazıda geçen eser adları tırnak içine
alınabilir:
NOT:Tırnak içindeki söze ek gelirse
tırnaktan sonra gelir, kesme işareti kullanılmaz.
*Reşat Nuri Güntekin’in
“Acımak”ını okumanızı
tavsiye ediyorum.
NOT:Tırnak içindeki cümlenin içinde bir
tırnak daha kullanmak gerekirse ikinci tırnak tekli olur.
* “Ahmet Mithat Efendi
halkı eğitmek istediğinden:‘Sanat toplum içindir.’der.”
10.PARANTEZ(AYRAÇ) ( ):
a)Cümle içindeki açıklamalar parantez
içinde gösterilebilir:
*Adana ve yöresi (Çukurova) ülkemizin pamuk
ambarıdır.
*Böyle sözcüklere (yansımalara) her dilde
rastlanır.
b)Bir sözcüğün eş anlamlısı parantez içinde
verilebilir:
*Türk Dil Kurumu yerbilim (jeoloji) ile ilgili
terimleri bir kitapta toplamış.
*Tezat (abartma) edebiyatta en çok
kullanılan sanatlardan biridir.
c)Bir kişiden söz edilirken doğum ve ölüm
tarihleri parantez içine alınır:
*Yakup Kadri
Karaosmanoğlu (1889-1974) teknik yönden kusursuz romanlar yazdı.
d)Yabancı sözcüklerin
okunuşu parantez içinde gösterilir:
*Bacon (Beykın) denemeleriyle ün
kazanmıştır.
e)Tiyatro metinlerinde
hareketleri anlatan bölümler parantez içinde gösterilir:
*Adam—(Yerinden kalkar ,suratını
asarak):Sen ne diyorsun beyefendi?
NOT:Parantez içine alınan bölüm içinde
tekrar parantez açılması gerekirse ilk önce köşeli parantez açılır ve sonra
köşeli parantez kapatılır.Aradaki parantez normal olur.
*Tasavvuf edebiyatının
bu çok önemli sanatçısı[Yunus Emre(13.-14.yy)]
yaşadığı dönemde evrenselliği yakalamıştır.
11.KISA ÇİZGİ(-):
a)Bir olayın başlangıç ve bitiş tarihleri
arasına konur.
*Bu savaş 1859-1870 yılları arasında
olmuştur.
b)Birbiriyle ilgili ülke,şehir ya da
kavramlar arasına konur.
*Adana-Ceyhan arası kaç kilometre?
*Türkiye-İran ilişkileri gelişiyor.
c)Cümle içindeki arasözlerin ve
aracümlelerin başında ve sonunda virgül,parantez kullanılabileceği gibi kısa
çizgi de kullanılabilir.
*Şiir ve romanla ilgili
düşüncelerimi –sen de bilirsin ki- ona uzun uzun anlatmıştım.
d)Cümle sonunda satıra sığmayan sözcüklerin
bölünmesinde kullanılır.
…………………………………………söyledik-
lerimi unutma.
e)Dilbilgisinde
eklerden
önce ve mastar halindeki fiillerden sonra kullanılır.
* “Kulaklık” sözcüğündeki –lık yapım eki
bir alet ismi yapmıştır.
*Işık sözcüğü, ışı- fiilinden türemiştir.
f)Osmanlıca tamlamalarda kullanılır.
*Aslında Servet-i Fünun
ve Fecr-i Ati
dönemi ,edebiyatımızda yeni bir soluktur.
12.UZUN ÇİZGİ(---):
Konuşma metinlerinde konuşmaların başında
kullanılır.
----Bu kitabı okudun mu?
----Hayır okumadım.
----Okumanı tavsiye ederim ,çok
güzel.