1. DÜŞÜNCEYE DAYALI
YAZI TÜRLERİ:
Fıkra
Günlük konularda fikir bildirmek amacı ile
yazılan kısa yazılardır.Yazar düşüncesini kanıtlamak zorunda değildir.
Güldürücü fıkralarla
karıştırılmamalıdır.Güldürücü fıkralar halk hikayecikleridir.
Makale
Bir konuda okuyucuya bilgi veren ya da bir düşünceyi açıklayan,kanıtlamaya
çalışan gazete ve dergi yazılarıdır.
Her konuda makale yazılabilir.
Her anlatımda olduğu gibi;başlık,giriş-gelişme-sonuç bölümleri makalenin
de bölümleridir.
Makalede belgelere dayalı,kanıtlayıcı ifade vardır.
Deneme
Bir konuda yazarın kişisel
düşüncelerini,kesin kurallara bağlamadan, samimi bir dilde ve özgürce anlattığı
düz yazıdır.
Makale ve fıkradan farklı olarak bilgi vermeyi amaç
edinmez.Denemede yazar kişisel görüşlerini anlatır.Kesin bir sonuca varmaz.
Deneme,söyleşiye benzer fakat söyleşide yazar okuyucu ile
konuşurmuş gibi yazar.Denemede ise yazar kendi kendisi ile konuşurmuş gibi
yazar.
Söyleşi ( sohbet)
Yazarın,okuyucu ile sohbet
edercesine;senli,benli içten bir ifade ile belli bir konuyu anlatmasıdır.
Yazar fikirlerini ispatlamak çabası
içinde değildir.Ama sohbet havası içinde okuyucuya sorduğu soruları kendisi
cevaplayarak fikirlerini savunur.
Eleştiri
Bir sanat yapıtını veya bir
sanatçıyı Bütün özellikleriyle tanıttıktan sonra onun olumlu ve olumsuz
yönlerini somut verilere dayanarak yargılayıp değerlendiren yazı türüdür.
Mektup
Birbirinden uzakta bulunan
kişiler, kurumlar, kuruluşlar ve örgütler arasındaki bildirişimi sağlayan
haberleşme yazısıdır. Üç türlü mektup vardır:
a) Edebi metin:Edebi sorunlar üzerinde durulan,yazarların
birbirlerine yazdıkları mektuplardır.
b) Özel Mektuplar: Birbirini tanıyan kişilerin hal-hatır
sorma,haber verme,bir şey sorma gibi nedenlerle yazdıkları mektuplardır.
c) İş Mektupları: İş yerlerinin birbirlerine yazdıkları
mektuplardır;Dilekçe sipariş mektupları,resmi yazılar iş mektuplarıdır.
Röportaj
Herhangi bir olayı veya olguyu gezip görme yoluyla araştırma ve incelemelere
dayandırarak anlatan bir yazı türüdür. Temel amaç, bir gerçeği gözler
önüne sermektir. Bunu yaparken de fotoğraf ve belgelerden yararlanılır.
Röportaj, tek
bir yazıdan oluşabileceği gibi bir yazı dizisi halinde de olabilir. Yalın ve
çarpıcı bir anlatımın dikkat çektiği bu yazı türünde inceleme ve araştırmalarda
kişilerle yapılan konuşmalara da yer verilir.
2. YAŞANTIYA DAYALI
YAZILAR:
Anı
(Hatıra)
Bilim,sanat,politika
alanında ün yapmış kişilerin başından geçen olayları anlatan yazılardır.
Gezi (Seyahat)
Gezilip görülen
yerlerin,tarihi,coğrafi,ekonomik ve kültürel özelliklerini anlatan yazılara Gezi yazısı denir.
Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesi örnek
olarak verilebilir.
Günlük
Günü gününe yazılan olaylar,duygular,düşünceler ve bunlarla ilgili
yorumların,izlenimlerin tarih atılarak yazılmasına GÜNLÜK denir.
Günlük ile anı arasındaki en belirgin fark;günlüğün tarih ile
yazılmasıdır.Ayrıca günlükte anlatılanlar,anlatanı çok fazla etkilememiş
olabilir.Oysa anıda çarpıcı olaylar anlatılır.
Biyografi
Tanınmış kişilerin
hayatlarını ve hayatlarındaki önemli dönemleri ön plana çıkararak başkası
tarafından yazılmasıdır.
Otobiyografi
Tanınmış
kişilerin hayatlarını ya da hayatlarındaki önemli dönemleri ön plana çıkararak kendileri
tarafından anlattıkları yazılardır.
3. YAŞANTIYA VE
KURGUYA DAYALI YAZILAR:
Roman
Olmuş ya da olabilecek olayları anlatan yazı türüdür.Hikayenin uzun ve derin
anlatım özelliğine sahip türüdür.Yer ve zaman kişilere bağlı olarak ayrıntılı
bir biçimde anlatılır.
Roman, Batı edebiyatında başlayan ve gelişen bir düzyazı türüdür. Batı
edebiyatında çağdaş romanın ilk örnekleri olarak Cervantes'in "Don
Kişot"u, Daniel Defoe'nun "Robinson Crusoe"su kabul
edilebilir.
Batılı roman anlayışı Türk edebiyatına, Yusuf Kâmil Paşa'nın Fenelon adlı
Fransız yazarından yaptığı "Telemak" çevirisiyle 1862'de girmiştir.
İlk yerli roman örneğimiz ise Şemsettin Sami'nin 1872'de yazdığı Taaşşuk-ı
Talat ve Fıtnat'tır.
Hikaye(Öykü)
Olmuş ya da olması mümkün olayları belli
bir plan çerçevesinde yer ve zamana bağlı olarak anlatan kısa yazılardır.Genel
hatlarıyla romana benzer fakat romandan kısadır.Hikayede kişiler,romandan azdır
ve romanda olduğu gibi olaylar ve kişiler anlatılırken derin ayrıntılara girilmez.
Tiyatro
Yaşanmış ya da yaşanması olanaklı olayları sahnede canlandırmak
amacıyla yazılan öyküsel yazı türüne tiyatro denir.
Masal
Yaşanması olası
olmayan,kahramanları hayal ürünü ve olağan üstü özellikler taşıyan yazı
türüdür.
Giriş bölümü ve sonuç bölümü bir tekerleme
ile başlar:Evvel zaman içinde,kalbur saman içinde...........,Onlar ermiş
muradına,biz çıkalım...........gibi.
Yer ve zaman yoktur ya da hayal ürünüdür.
Fabl
Belli bir ahlak dersi
vermek amacı ile,insanlar arasında geçmekte olan ibret verici bir
olayı,hayvanları ve cansız varlıkları konuşturarak anlatan yazı türüdür.
Fabl sonunda okuyucuya bir ders vermek
amaçlanır.
Düz yazı olduğu gibi nesir olarak da
yazılabilir.